H σuμμετοχή και συμβολή των κατοίκων του χ. Αγίας Eιρήνης Σελίνου, από τα παλιά ως τα σήμερα, στους αγώνες της Πατρίδας μας, για την ελευθερία, είναι πολλαπλά δυσανάλογη του πληθυσμού του χωριού.

'Ένας απ' αυτούς, ο Γιώργιακας ο Αντώνης, σκότωσε στα 1818 τον αιμοβόρο γενίτσαρο Βέργερη, από το χ. Επανωχώρι. Το σχετικό ιστορικό δημοτικό τραγούδι, που ψάλλει σε πολλές στροφές, τον ηρωισμό του γενναίου παλικαριού και κλαιει γοερά τη θυσία του, μας θυμίζει:

κι ' αν σε ρωτήξει και κανείς ποιος είναι ο παιγνιώτης

το Χάρο δε φοβήθηκε τσ' αλλόπιστους σκοτώνει…

...αν θέλετε να μάθετε και ποια 'ναι η γι’ αιτία,

Γνωστό από την Ιστορία της Κρήτης ότι: τους τρεις αδελφούς, φοβερούς Βεργέρηδες, τ' ανθρωπόμoρφα τέρατα της Τουρκιάς, στην περιοχή, εφόνευσαν οι, ήρωες χαϊνηδες των χωριών Επανωχωρίου και Αγίας Eιρήνης: Θοδωρομανόλης, Γιώργιακας και Mπασιάς, οι πρόμαχοι αυτοί της Κρητικής Ελευθερίας στη γενέτειρά των, συνεπικουρούμενοι απ' όλους τους κατοίκους της περιοχής.

Αλλά και σ' όλες τις ιστορικές περιόδους, δεσπόζουσες φυσιογνωμίες της Κρητικής Ιστορίας, έχουν τη ρίζα τους σε τούτο το μικρό χωριό, απ' όπου: Αποστολιανοί και, Γελάσηδες, Γιωργιάκοι και Γλαμπέδες, Γλεντούσηδες και Γιωργίληδες, Δημογεροντάκηδες και Δημητρούλιοι, Καλαντζαντώνηδες και Καλατζήδες, Κάτηδες και Κουλουρίδηδες, Κρομμύδηδες και Κώτσηδες, Μανωλάρηδες και Μπογιατζήδες, Μπομπόληδες και Παπαγιαννάκηδες, Παπαγρηρόρηδες και Παπαδογιώργηδες, Παπαδομανώληδες και Παπαδαντώνηδες, Παναγιωτάκηδες και Παπαδονικολέδες, Παπαδοκωσταντάκηδες και Πεντάροι, Σηφάκηδες και Φιώτηδες, Φιωτοδημητράκηδες, Φραγκέδιδες και λοιποί, χορεία ατέλειωτη οικογενειών του ηρωικού αυτού χωριού (παλιότερες και σημερινές) που πράξανε το καθήκον τους - σαν κι’ όλα τα χωριά -στο ακέραιο, για την Πατρίδα!

Στη Μεγάλη Κρητική Eπανάσταση του 1866-69, πολλά ντουφέκια ανάστησε τούτο το χωριό και τα κράτησεν αμείωτα και στις μετέπειτα Επαναστάσεις, γιατί ο ιερός πόθος του κάθε Κρητικού για Ελευθερία και Ένωση δεν είχεν ακόμα εκπληρωθεί!

Μια παράγραφο μόνο, από το εκλεκτό έργο του Παντ. Πρεβελάxη «Παντέρμη Κρήτη» θα καταθέσουμε σε τούτο το σημείο, που μιλάει τόσο εύγλωττα για την τουρκική λαίλαπα του 1866 και στο Λάκκο Σγουράφο. Γράφει ο Πρεβελάκης:

«0 γέρο λύκος δεν τρόμαξε τη χειμωνιά, μόνο σήκωσε τα τσαντίρια του και τόβαλε για το Σέλιvo. Καβάλησε τη Γραί -Κορφή, ροβόλησε τις Kακές Πλευρές και ξεχύθηκε στην επαρχία. Η νεροκατεβασιά δεν τον αμπόδισε, μήδε το χιόνι, όπου το γύρισε πιο ύστερα. Στον ποταμό της Αγίας Ειρήνης που πνιγήκανε καμιά κατοστή νομάτοι και καμπόσα βασταγερά, αμή στρωτό ντουφέκι δεν ακούστηκε πουθενά. Σελινιώτες και Κισαμίτες τρέχανε να συμμαζέψουνε τις φαμελιές τους, - γιατί τους είχε γίνει μάθος η Ζούρβα -και δεν τους βολούσε να πολεμήσουνε. Μερικοί Κρητικοί χτυπούσανε δω και κει ξεμοναχεμένα, πότε από την απελπισιά τους, πότε για το πλιάτσικο. Ένας Αγιερηνιώτης, Γιάννης Κρομμύδης με το όνομα, πούξερε απροστάτευτες μέσα στο χωριό τη γριά μάνα του και τη βαρεμένη γυναίκα του μαζί με κάτι άλλες ξεκληρισμένες, ξεσήκωσε μερικούς μπράτιμους, τρέξανε στους Δρακόλακκους και τρακαριστήκανε με την μπροστινέλα του φουσάτου. Είχε μαυρίσει το μάτι τους να βλέπουνε τον Τούρκο να ξαπλώνει στο Σέλινο αντουφέκηγος. Οι γυναίκες προκάμανε και φύγανε κ ' οι άπιστοι κλάψανε μερικούς νιζάμηδες κ ' έναν μπουλουμπαση. Το τουρκομάνι πάτησε τα χωριά Λιβάδα, Ροδοβάνι, Αγία Ειρήνη, κι απάγγειασε μέσα στα έρημα σπίτια, που οι χωριάτες τάχανε λυπηθεί να τα κάψουνε, καθώς τους παρακινούσαν οι καπετάνιοι…»

«...Επί ημέρας δε συναγογόντες περί τους 180 οπλοφόρους εκ των πέριξ χωρίων Κουστογεράκου, Αγ. Ειρήνης, Λειβαδά, Μονής, Κακοδικίου, κ.λ.π. ήλθον εις προϋπάντησιv των εις θέσιv Τρυπητήν ου μακράν της Σούγιας αποβιβαζομένην εκ των προς τα εκεί αναφανέντων πλοιαρίων των Επαναστατών, ενωθέντες δε μετ' αυτών ήλθον εις Απανοχώρι και εκεί πρώτον ύψωσαν την Σημαίαν της Επαναστάσεως. ..»

Παναγ. Κ. Κριάρη: «Ιστορία της Kρήτης», Αθήναι, 1938, τ.Γ'. σ. 21, και: I. Π. Μαμαλάκη): «0 αγώνας του 1866-69», θεσ/νίκη, 1947, τομ. Β', σ. 106 κ.έ. ).

«...Την 25ην Δεκεμβρίου οι Τούρκοι είχον καταλάβει ολόκληρον το χωρίον της Αγίας Ειρήνης εις μήκος ικανόν εκτεινόμενον και μέτ' αυτό το Aπανηχώρι και τη Λιβάδαν, όπου καίτοι ακροβολιστικώς βαλλόμενοι υπό τινών Επαναστατών, την επομέvηv εστρατοπέδευσαν. ..».

(Π. Κ. Κριάρη, όπ. παραπάνω, σ. 298).

«Ο Ομέρ Πασάς μάθαινε τι καρδιές χτυπούσανε κει πάνω στον Ομαλό και πύρωνε το στρείδι του. Κείνος ο απροσκύνητος τόπος είχε γεννήσει τον πόλεμο. Τούρκου ποδάρι δεν είχε δυνηθεί ποτές να τον πατήσει. Ο Μουσταφά πασάς είχε ντροπιαστεί, ο Αλή Σαρχός κατακοπεί στ' αναβατά του. Ο σερδάρης έδωκε διαταγή να κινήσει το στράτεμά του από δυο μεριές, να δoκιμάσει κι αυτός την πολεμική του. Η μια κολόνα θα χτυπούσε από τα μέρη του Σελίνου, όπου βρισκόταν. ο Αλή Σαρχός, η άλλη θα κινούσε από του Αλικιανού. Οι Κρητικοί μυριστήκανε μονάχα τη δεύτερη και χαζιρεύουνταν να τηνε ποδεχτούνε στη Φώκια. Άντρες και γυναίκες χτίζανε ταμπούρια κ' είχανε τα μάτια τους στις μπάντες του Ορθουνιού. Άξαφνα, τους ήρθεν η είδηση πως οι Τούρκοι είχανε ξεμπουκάρει στον Ομαλό. Το στράτεμά τους είχε πατήσει το Απανηχώρι και ξεχυθεί από τα Ποροσέλια και τα Ρεβατσά. Οι χριστιανοί δεν καθίσανε να συλλογιστούνε τι είχανε να πράξουνε. Πήρανε με μιαν πνοή το δρόμο που ξεκινά από τους Λάκκους και που βγάνει από σύρματα και φαράγγια στο πλάτωμα και πιάσανε τα γύρω βουνά. Κάμανε πομονή να ξημερώσει v' ανοίξουνε τον πόλεμο. Οι Τούρκοι είχανε καταλάβει στο μεταξύ σε τι παγίδα πήγανε και χωθήκανε μονάχοι τους και τοιμάζουνταν να το κόψουνε γελέκι, αφού βάλανε φωτιά στα βοϊδόσπιτα και γκρεμίσανε τα λιθομάντρια. Με το ξημέρωμα, που οι Κρητικοί τους χαμπαρίσανε, αρχίνισε το κυνηγητό. Ο στρατός πoύχε καταφέρει να μαγαρίσει για μερικές ώρες τον Ομαλό, κατακόβουνταν στο γυρισμό του σα νικημένος. Τους χτυπήσανε στον Άη Θόδωρο και στην Αγία Ειρήνη, στα Ρεβατσά και στα Ποροσέλια. Οι δυο δρόμοι που βγάνουν από το βουνοκάμπι στο Σέλινο γιομίσανε κουφάρια και φορτώμα».

«. ..Την δε 28ην απόσπασμα των εις τα Λευκά Όρη Σελινιωτών υπό τους Στυλ. Σηφάκην, Γ. Σεισάκην και Π. Φιωτάκην διευθυνθέν λάθρα άνωθεν του χωρίου Αγία Ειρήνη επέπεσεν αιφνιδίως κατά των περί τον εκεί πύργον διεσπαρμένων Τούρκων, εξ ων τρεις εφόνευσεν. Αλλ ' ο διοικητής του εν Σελίνω στρατού ορισθείς τότε δια το θράσος τούτο των Επαναστατών, συνήθροισε την επιούσαν πάντα τους διακεκριμένους εκ των υποτεταγμένων των πέριξ χωριών... αφού δε κακοποίησε δεινώς τούτους έπεμψεν εν συνοδεία εις τα φυλακάς των Χανίων. Την 4ην Οκτ. έτερον απόσπασμα εκ των Λευκών Oρέων και τούτο, υπό τους Αναγν. Νικηφοράκην, Βαρδ. Γεωργιακάκην και Γ. Ζαμπιάκην επετέθη κατά της εις Αχλαδίδι του Ομαλού εχθρικής φυλακης. .Σπεύσαντες δ' εις ενίσχυσιν την επιούσαν οι υπό τους Εμμ. Φιωτάκην, Στυλ. Σηφάκην και Γ. Σεισάκην μετά του Γεωργίου Κριάρη, υιού του αρχηγού άλλων τινών συνήψαν ζωηράν μάχην, έως ου πολλαί εχθρικαί επικουρίαι ηνάγκασαν αυτούς να επανέλθωσιν εις τας θέσεις των...».

(Π. Κριάρη: «Ιστορία της Κρήτης», Γ' σ. 669).

«0 καπετάν Κριγιάρης είχε ξεκόψει από τους συντρόφους του, δεν έστρεξε να σκύψει κεφάλι. Τον ακολούθησαν οχτώ παλιοί του βλάμηδες κ ' εδικοί του, μέσα σ' αυτούς κι ο πρωτογόνατός του ο Γιώργης. Αφήκανε πίσω τους τον Ομαλό, μπήκαν από την Αγία Ειρήνη στο Σέλινο. Η επαρχία ήτανε τουρκοπατημtvη κ' οι ντόπιοι μουσουλμάνοι γυρίζανε παγανίζοντας σαν κυνηγόσκυλοι. Ο Καπετάν Κριγιάρης τους ένιωσε πίσω στην πατησιά του...»

«. ..Αλλ ' η πείνα ήρχισε πλέοv να στενοχωρεί αυτούς, διότι ο ξηρός άρτος, αι ελαίαι και ο ολίγος τυρός, ον έφερόν τινες μεθ' εαυτών ήρχισαν εξαντλούμενα, οι δε προαποσταλέvτες προς αναζήτησιv τροφών δεν εφαίνοντο επανερχόμενοι ως εκ των δυσκολιών της συγκοινωνίας. Είχον δε τι νες τούτων πράγματι φθάσει τότε εις τα παρά την Αγίαν Ειρήνην Σελίνου άλλα χωριά ως οι οπλαρχηγοί Παπά-Κασέλος (πληρεξούσιος), Αντ. Μαρματάκης, θεόδ. Μπιτσάκης, Κων. Καστανάκης, Σοφοκλής και Ιωάvνης Φιώτηδες προς τον ανωτέρω σκοπόν. γενόμενοι όμως αντιληπτοί κατέφυγον προς σωτηρίαν των εις την φάραγγα της Αγίας Ειρήνης...».

(Κριάρης, Γ' σ. 721).

Η πολιορκία της Καντάνου στη συνέχεία, οί διαπραγματεύσεις για την παραλαβή των Τούρκων του Σελίνου από τα διεθνή στρατεύματα, η συνθήκη της παράδοσης της Καντάνου μεταξύ των πλοιάρχων των Μεγ. Δυνάμεων και των Επαναστατών και η παράδοση του οπλισμού των Μουσουλμάνων στην Παλαιόχωρα, πριν από την αποχώρηση - φυγάδευσή των, ήταν ένας θρίαμβος στον οποίο πολύ συνέβαλε και η προσφορά της Αγ. .Ειρήνης !Τα χρόνία της Kρητικής Πολιτείας (1898 -1913) η Αγία Eιρήνη ακολουθεί τη γραμμή του Ελευθέριου Κ. Βενιζέλου, μετέχεί στην Επανάσταση του θερίσου (10 Μαρτίου 1905) με ευάριθμους πολεμιστές επαναστάτες, ενώ τα ίδια χρόνια (1904-1908) τροφοδοτεί με παλικάρια της τον Μακεδονικόν Αγώνα και λίγο μετά, τα Ηπειρωτικά βουνά και τους νικηφόρους Βαλκανικούς Πολέμους του 1912 – 1913.

Τέλος οι άνδρες του χωριού, κατεβαίνουν στα Χανιά, από την παραμονή της 1^ης Δεκεμβρίου του 1913, πεζοί και καβαλάρηδες, για να συμπανηγυρίσουν μ’ όλο το νησί και την επίσημη Πατρίδα μας παρούσα, την Ένωση της Κρήτης με την Μητέρα Ελλάδα !

Κι ύστερα από κάποιους χρόνους αναδημιουργίας και ανάπαυλας οι καινούργιες σελίδες ανοίγονται στην Ελληνική Ιστορία, θα συναντήσουν «με το χαμόγελο στα χείλη» και με το ριζίτικο τραγούδι:

«Μηνάς μου κόρη κι έρχομαι…»

Πάν’ από είκοσι παλικάρια του χωριού (όσα δηλαδή είχε), έλλειπαν στην Αλβανία και στα Ηπειρωτικά βουνά, όταν ξημερώματα της 21^ης Μαΐου 1941, η πρωτάκουστη από αέρος εισβολή των Γερμανών ξάφνιαζε και πάγωνε τον κόσμο.

Ο λαϊκός ραψωδός του γραφικού χωριού, με πίκρα μας θυμίζει :

Σαν επιστρέψουν όμως, όσοι... επέστρεψαν, θα οργανωθούν, χωρίς να χάσουν ώρα, στην Αντίσταση, κι' ας πληρώσουν την αποκοτιά τους αυτή, με συλλήψεις, βασανισμούς, εκτελέσεις, φυλακίσεις και αποστολές στα στρατόπεδα συγκεντρώσεων της Γερμανίας

Στήνεται, λίγο αργότερα, Ηρώο Πεσόντων, στο χωριό, εκεί στην αυλή σχολείου και εκκλησίας. Διδαχή και μάθημα για τους επιγενόμενους!